Vrijdagavond 4 mei is er niet alleen op de Dam maar ook rond de Noorderkerk de jaarlijkse dodenherdenking.
Na een stille tocht die om 19.30 uur bij het Marnixbad start en eindigt op de Noordermarkt
wordt er vanaf 20.15 uur een Herdenkingsconcert gehouden in de Noorderkerk:
Quatuor pour la fin du temps, gecomponeerd door Olivier Messiaen en uitgevoerd door het Gauguin Ensemble
Zelf ben ik gevraagd die avond als gastheer op te treden en een paar inleidende woorden te zeggen.
Ik zal dan o.a. iets zeggen over dr. Jan Koopmans, die in de oorlogsjaren predikant was in de Noorderkerk.
Hij had de moed om in 1941 via een vlugschrift op te roepen de ondertekening van de Ariërverklaring te boycotten.
En nam het daarmee op voor zijn Joodse broeders en zusters.
Vlak voor het einde van de oorlog is hij door een verdwaalde kogel dodelijk getroffen.
Over de componist Olivier Messiaen kreeg ik de volgende info:
Olivier Messiaen componeerde Quatuor pour la fin du temps in de winter 1940/41 onder dramatische omstandigheden. Als krijgsgevangen soldaat was de componist terechtgekomen in het Duitse gevangenkamp Stalag bij Görlitz (Silezië). De eerste uitvoering van het werk vond plaats op 15 januari 1941. Het publiek bestond uit 5000 medegevangenen, de temperatuur was dertig graden onder nul. Ondanks de barre omstandigheden waaronder dit werk is ontstaan en de apocalyptische visioenen die erin doorklinken, is het muziek van een onzegbare schoonheid, vol inspiratie en hoop.
Over dr. Jan Koopmans ontving ik van collega Gert Marchal, die een dissertatie schreef over Koopmans, de volgende info:
Dr Jan Koopmans (1905-1945) werd hij in 1941 gemeentepredikant, in Amsterdam. Zijn wijkcentrum was aanvankelijk de kapel Eltheto, later de Noorderkerk.Koopmansschreef de brochure Bijna te laat. De Duitsers zijn er nooit achter gekomen wie de auteur van dit illegaal verspreide geschrift was. Koopmans was wel een verdacht persoon. Op grond van andere publicaties wordt Koopmans in het SS-blad Sturm van 14 november 1941 geschoffeerd als een ‘procuratiehouder van de firma Juda en Co’, een ‘gevaarlijk saboteur’, , een ‘aankomend preektijger’, die het openam voor ‘het jodentuig’, ja ‘deze voor ons Germaans bloed zo gevaarlijke kanker’ ook nu nog bleef ‘verheerlijken en beschermen’.
Terug naar Bijna te laat! Het is in één nacht geschreven. De directe aanleiding was de Duitse verordening van 30 september 1940: overheidsbeambten dienden een verklaring te ondertekenen dat zij niet van Joodse bloede waren. Om de ogen te openen en de gewetens te scherpen schreef Koopmans onder hoogspanning dit vlammende protest, illegaal gedrukt en verspreid. Met woorden van dr J.Presser (Ondergang, De vervolging en verdelging van het Nederlandse Jodendom I, 38): ‘Een buitengewone geladenheid spreekt uit dit stuk, een bewogenheid, wortelend in het besef, dat hier een ontzettende catastrofe was aangevangen. Het is alsof Dr Koopmans één ogenblik de martelgang naar de crematoria als in een flits heeft aanschouwd, de apocalyptische neerstorting in ondergang en dood heeft gezien’
Helaas zijn de profetische woorden ten aanzien van het lot van de Joden bewaarheid: ‘Zij gaan eruit – daaromtrent moeten wij ons niet de flauwste illusie maken. Zij gaan eruit en zij gaan eraan!’
Koopmans had, vooral vanwege de kwetsbare gezondheid van zijn vrouw, die tijdelijk met de kinderen bij haar familie in Breukelen verbleef, een kamer ten huize van de familie Van der Flier aan de Stadhouderskade. De voorkant zag uit op het Weteringplantsoen. Op 12 maart 1945 werden 24 mensen in koelen bloede gefusilleerd door de Duitsers. Het was een represaillemaatregel voor het doodschieten van een S.D.-er, Weener. Eén van de kogels van het executiepeleton vloog over de slachtoffers heen en trof Koopmans in het hoofd, die voor het raam stond. Deze ‘verdwaalde kogel’ was, met de woorden van ds Kleis Kroon, ‘bezien met de ogen van de antichrist meer raak dan menig ander is ons land. Er werd een man geraakt, die meer dan velen wisten, op zijn eigen wijze en voor zijn bijzonder deel van den beginne meestreed tegen het Derde Rijk’ Zwaar gewond werd hij naar het ziekenhuis gebracht waar hij 12 dagen later, zaterdagavond, 24 maart 1945, overleed hij. Een van zijn vrienden, Inne de Jong, schreef een aantal gedichten ten afscheid. De laatse strofen uit één van die gedichten luidden:
Wij wisten niet hoezeer wij hem beminden,
totdat de dood die zuivere ogen doofde,
en het is moeilijk, Heer, om troost te vinden,
nu ’s vijands lood ons dezen Dienaar roofde.
Wij buigen, Vader, voor Uw majesteit
die ’t zwaarbeladen kind ten hemel haalde,
maar o, vergeef, als uw gemeente schreit,
dat zij den vijand deze prijs betaalde.
Vijf jaren, voor Uw recht en waarheid, Heer,
verhief hij tegen den tyran zijn stem;
ons wekt de klokslag van de vrijheid weer,
wij gaan haar morgen in – maar zonder hem.
Zaterdag 5 mei wordt er een prachtig Bevrijdingsconcert gehouden. Zie voor verdere info op de ewbsite van de Noorderkerk. Hartelijk welkom
Zondag 6 mei sta ik in de ochtenddienst (10.00 uur)stil bij die aparte verschijning van de opgestane Jezus in Luk. 24:36-43.
Het thema is: Als geloven lastig wordt. Zelf werd ik verrast door wat ik in dit gedeelte ontdekte….
